حالت مفعولی غیر مستقیم در زبان روسی
حالت داتیو (Dative) یا مفعولی غیر مستقیم یکی از 6 حالت زبان روسی است که برای مفعول جمله به کار می رود. از آنجا که زبان فارسی فاقد حالت است معمولا کمتر درگیر این موضوع می شویم. برای درک حالت های مفعولی به جمله زیر توجه کنید:
پرویز عکس را به بابک نشان داد.
در جمله بالا ما دو مفعول داریم. مفعول اول “عکس” است. عکس مفعول مستقیم جمله است از این نظر بعد از آن از حرف اضافه “را” استفاده کردیم. اما جمله مفعول دیگری هم دارد، مفعول دوم “بابک” است. بابک در این جمله مفعول غیر مستقیم به حساب می آید. در زبان فارسی تفاوت این دو مفعول را با اضافه کردن حرف “را” نشان می دهیم. در روسی برای هر یک از این دو مفعول دو حالت متفاوت داریم. در این درس حالت مفعولی غیر مستقیم یا Dative را بررسی می کنیم. توجه داشته باشید که کاربرد حالت داتیو تنها محدود به مفعول غیر مستقیم نمی شود.
کاربردهای حالت داتیو (Dative)
1 – برای نشان دادن مفعول یک جمله، معمولا یک مفعول غیر مستقیم در جمله.
Я даю журнал студенту. (من مجله را به دانش آموز دادم.)
واژه студенту به معنای دانش آموز حالت داتیو اسم студент است.
معمولا حالت مفعولی غیر مستقیم بعد از فعل هایی می آید در مورد دادن چیزی به کسی یا صحبت کرد با کسی هستند. برای مثال افعال زیر مفعول غیر مستقیم در جمله ایجاد می کنند:
говорить (گفتن) давать (دادن) разрешать (اجازه دادن) помогать (کمک کردن) звонить (تماس گرفتن، تلفن زدن) приносить (آوردن)
Я разрешаю студенту. (من به دانش آموز اجازه می دهم.) Я помогаю студенту. (من به دانش آموز کمک می کنم.) Я звоню студенту. (من به دانش آموز تلفن می زنم.)
2- ساختار های غیر شخصی که یک حس یا حالت فیزیکی را نشان می دهند. در این صورت از حالت داتیو برای نشان دادن فردی که تحت تاثیر این شرایط قرار گرفته استفاده می شود.
Студенту скучно. (دانش آموز حس کسل بودن دارد.)واژه студенту به معنای دانش آموز به صورت داتیو آورده شده، و نشان دهنده فردی است که به وسیله یک حس (کسل بودن) تحت تاثیر قرار گرفته.
3 – بعد از برخی حروف اضافه:
к (به، به سمت) по (در امتداد) благодаря (با تشکر از) вопреки (به رغم، با وجود) навстречу (به سمت) подобно (مشابه) согласно (مطابق با)
ساختار گرامری حالت مفعولی غیر مستقیم
در اینجا به قواعد عمومی تشکیل حالت مفعولی غیر مستقیم (Dative) می پردازیم. این قواعد بخش وسیعی از اسامی در زبان روسی را پوشش می دهند اما باید به استثناها هم توجه داشته باشید.
پسوندهای حالت مفعولی غیر مستقیم
جدول زیر پسوندهای استاندارد برای حالت مفرد و جمع اسامی در حالت داتیو را نشان می دهد:
| جنسیت | مفرد | جمع |
| مذکر | -у / -ю | -ам / -ям |
| مونث | -е / -и | |
| خنثی | -у /-ю |
در ادامه وارد جزئیات هر قسم از اسامی خواهیم شد.
اسامی داتیو مفرد
اسامی مذکر
1- اسامی که به حروف بی صدا ختم می شوند پسوند –y می گیرند. به مثال های زیر توجه کنید:
театр – театру (تئاتر)
парк – парку (پارک)
2- اسامی که به حروف ь- یا й- ختم می شوند آخرین حرف آنها به ю- تبدیل می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
музей – музею (موزه)
писатель – писателю (نویسنده)
3- اسامی مذکری که به a- یا я- ختم می شوند حالت داتیو را با قوانین اسامی مونث می سازند. (در ادامه به این قوانین می پردازیم)
اسامی مونث
1- اسامی که به а- ختم می شوند حرف آخر آنها به –e تبدیل می شود.
улица – улице (خیابان)
проблема – проблеме (مشکل)
2 – اسامی که به я- ختم می شوند، (به جز اسامی که به ия- ختم می شوند) حرف آخر آنها به е- تبدیل می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
неделя – неделе (هفته)
тётя – тёте (عمه)
идея – идее (ایده، نظر)
семья – семье (خانواده)
3 – اسامی که به ия- یا ь- ختم می شوند در آنها حرف я- یا ь- به и- تبدیل می شود. به مثال زیر توجه کنید:
дверь – двери (در)
станция – станции (ایستگاه)
اسامی خنثی
1 – اسامی که به o- ختم می شوند، حرف آخرشان به у- تبدیل می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
окно – окну (پنجره)
кресло – креслу (صندلی راحتی)
2- اسامی که به е- ختم می شوند، حرف آخر آنها به ю- تبدیل می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
море – морю (دریا)
здание – зданию (ساختمان)
3- اسامی که به мя- ختم می شوند در آنها حرف я- به ени- تغییر پیدا می کند. به مثال های زیر توجه کنید:
имя – имени (نام)
время – времени (زمان)
اسامی داتیو جمع
اسامی مذکر
1- اسامی که به حرف بی صدا ختم می شوند پسوند ам- می گیرند. به مثال های زیر توجه کنید:
театр – театрам (تئاتر)
парк – паркам (پارک)
اسامی که به حروف ь- یا й- ختم می شوند، حرف آخر آنها به ям- تغییر خواهد کرد. به مثال های زیر توجه کنید:
музей – музеям (موزه)
писатель – писателям (نویسنده)
3- اسامی مذکری که به a- یا я- ختم می شوند حالت داتیو را با قوانین اسامی مونث می سازند. (در ادامه به این قوانین می پردازیم)
اسامی مونث
1- اسامی مونثی که به а- ختم می شوند، حرف آخر آنها به ам- جابه جا می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
улица – улицам (خیابان)
проблема – проблемам (مشکل)
2 – اسامی که به я- یا ь- ختم می شوند در آنها حرف я- یا ь- به ям- تبدیل می شود. به مثال زیر توجه کنید:
неделя – неделям (هفته)
дверь – дверям (در)
станция – станциям (ایستگاه)
идея – идеям (ایده، نظر)
семья – семьям (خانواده)
اسامی خنثی
1- اسامی که به o- ختم می شوند، اخرین حرف آنها به ам- تبدیل می شود.
окно – окнам (پنجره)
кресло – креслам (صندلی راحتی)
2 – اسامی که به е- ختم می شوند، حرف آخر آنها با ям- جا به جا می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
море – морям (دریا)
здание – зданиям (ساختمان)
اسامی که به мя- ختم می شوند در آنها حرف я- با енам- جایگزین می شود. به مثال های زیر توجه کنید:
имя – именам (نام)
время – временам (زمان)